Katten, honden en de profeet

Man met saluki-hond

🇩🇪  Had Mohammed een kat? Vast wel. Mohammed moet wel een of meer katten gehad hebben, omdat iederéén ze had. Katten waren immers onmisbaar als jagers op ongedierte en beschermers van de voorraden. Ze hielden ook slangen op een afstand door hun prooidieren op te vreten. Honden waren in het oude Arabië eveneens onmisbaar, maar niet voor iedereen en zij stonden de mensen niet altijd zo na als katten. Ze dienden als jachthond, herdershond en als waakhond voor huis, tuin en akker; soms ook als reddingshond.

Er bestaan ook enkele teksten, hadithen en anecdotes, over Mohammeds meningen en houdingen ten opzichte van katten en honden, maar met werkelijk bestaande dieren hebben die niets te maken. Toen de islamitische rechtsgeleerden begonnen zich met ongeveer alle aspecten van het dagelijks leven te bemoeien, sloegen zij de honden en katten niet over. Omdat de profeet in rechtszaken de hoogste autoriteit was, moest hij wel iets over deze dieren gezegd hebben, en daarom bestaat er een aantal hadithen over deze diersoorten. De rechtsvragen die met betrekking tot dieren altijd opkomen zijn: Mag je ze eten? Zijn ze ritueel rein? Mag erin gehandeld worden? Hoe dienen we met hen om te gaan?

Het vlees van katten en honden mag een moslim niet eten:

• […] van Abū Tha‘laba al-Khushanī: ‘De profeet heeft ons het eten van alle wilde dieren met verscheurende hoektanden verboden.’ ¹

Een koopsom aannemen voor deze dieren mag hij ook niet:

• […] van Abū Zubayr, die zei: ‘Ik vroeg Djābir eens naar de prijs van honden en katten. Hij zei: ‘De  profeet heeft het verboden [ze voor geld te verkopen].’ ²

Qua reinheid zijn katten en honden verschillend, en de omgang met hen dient dat eveneens te zijn.
Het speeksel van katten is niet onrein. Als een gelovige daarmee in contact komt hoeft hij zich daarom niet ritueel te wassen, zoals o.a. uit deze hadith blijkt:

• Dāwūd ibn Sālih ibn Dīnār al-Tammār vertelde, dat de meesteres van zijn moeder haar met een pastei naar Aisha stuurde toen deze juist aan het bidden was. Ze gaf haar een teken dat ze hem maar moest neerzetten. Toen kwam er een kat en at er iets van, maar toen Aisha klaar was at zij van dezelfde kant als waar de kat had gegeten. Ze zei: De profeet heeft gezegd: ‘Katten zijn niet onrein; ze lopen bij jullie in en uit.’ En ze voegde eraan toe: Ik heb ook gezien hoe de profeet de rituele wassing deed met water, dat een kat had overgelaten.³

Daarentegen is het speeksel van een hond onrein; daarom moeten moslims contact daarmee vermijden.

• […] Van Abū Hurayra: De profeet heeft gezegd: ‘Als een hond uit iemands vaatwerk drinkt  [variant: likt aan] moet hij het zeven maal wassen, [var.: de eerste keer met zand].’ ⁴

Dat klinkt bijna als een tekst uit de talmoed.
Maar rein of niet, de dieren moesten in elk geval in hun aard gerespecteerd en fatsoenlijk behandeld worden:

• De profeet vertelde: […] ‘De hel werd mij getoond. Ik zag daarin een vrouw uit de Israëlieten die werd gestraft om een kat die zij had vastgebonden en niet te eten had gegeven, en die zij ook niet zelf haar voedsel had laten zoeken onder de kleine dieren van het land.’ ⁵
• […] van Abū Hurayra: De profeet heeft gezegd: ‘Er was eens een man die op reis was en erge dorst kreeg. Hij vond een bron, daalde daarin af en dronk. Toen hij weer bovenkwam zag hij een hond met zijn tong uit zijn bek hangend, die vochtige aarde at, omdat hij zo’n dorst had. De man dacht: Het beest is er net zo aan toe als ik daarnet. Hij ging opnieuw naar beneden, vulde zijn schoen met water en hield die tussen zijn tanden geklemd toen hij weer naar boven klom, en hij gaf de hond te drinken. God is deze man dankbaar en schenkt hem vergiffenis.’
  De mensen vroegen: Profeet, dus onze daden tegenover dieren worden ook beloond?
  ‘Jazeker,’ zei hij, ‘ten aanzien van ieder levend wezen is er loon.’ ⁶

Dit is maar een ethisch minimum, maar van katten werd ook gehouden. Of Mohammed een kattenvriend was kunnen we weer niet weten. Hij heeft zijn kat zeker geen ḥalāl kattenvoer gegeven, zoals sommige moderne moslims doen. Er bestaat een volkomen obscuur, maar aandoenlijk verhaaltje, dat graag wordt verteld om Mohammeds liefde voor zijn kat Mu‘izza en daarmee voor katten in het algemeen te illustreren.

• De profeet wilde eens opstaan om naar het gebed te gaan, maar de kat lag op de mouw van zijn gewaad te slapen. Om het dier niet te wekken knipte hij toen zijn mouw af en verscheen met beschadigd gewaad bij het gebed. Terugkomend van de moskee werd hij door Mu‘izza bedankt met een buiging.⁷

Deze anekdote bestaat ook in een heel andere bezetting. Volgens de Han-historicus Bān Gù (32–92) probeerde de Chinese keizer Āi dì (reg. 7–1 vChr) eens op te staan toen zijn vriendje in slaap was gevallen op de mouw van zijn gewaad. Om hem niet te wekken sneed hij zijn mouw af en verscheen met het aldus beschadigde gewaad in het openbaar. Zijn hovelingen namen vervolgens deze dracht over om de liefdesverhouding te vieren.
Het Chinese verhaal is verreweg het oudst. Van de fluit of het wiel kan ik me voorstellen dat ze twee maal op verschillende plaatsen in de wereld worden uitgevonden. Maar zo’n specifiek verhaaltje, nee, dat wordt maar één keer uitgevonden en maakt dan verder een reis door de culturen. Hoe is het overgewaaid naar de islamitische wereld, hoe heeft men het kunnen hergebruiken voor de profeet en zijn kat? Zijn er Indische of Perzische tussenfasen? Ik weet het niet. Heeft misschien iemand een tip? (Zie hierover nu hier.)

Er zijn nog enkele hadithen, die de rituele reinheid van de kat benadrukken, maar de verhalen over Mohammeds liefde voor katten, die Annemarie →Schimmel citeert, zijn allemaal laat, erg laat. Ze laten wel zien dat kattenliefde in islamitische landen sterk verbreid was. Dat word ook door berichten van reizigers door de eeuwen heen bevestigd. 

Daarentegen zijn de meningen over honden in de hadith behoorlijk negatief. Met het oog op hun onreinheid moest je ze niet te dicht in de buurt hebben:

• De profeet heeft gezegd: „Wie een hond aanschaft vermindert voor iedere dag zijn loon [in het latere leven] met twee qīrāt, tenzij het een hond is voor de jacht of ter bewaking van het vee.“ ⁸

In een tekstvariant werden ook waakhonden voor akkerland als uitzondering toegestaan. De profeet zou ook honden hebben laten afmaken; waarschijnlijk is bedoeld: toen de vele dol geworden honden een plaag werden:

• De profeet gaf opdracht de honden te doden. Hij stuurde mensen uit in de gebieden rondom Medina om ze te doden.⁹

In de woning mag een hond zich niet bevinden, want engelen betreden geen huis, waarin een hond is. Mohammed zou eens tevergeefs op Gabriël gewacht hebben omdat er een puppy in zijn huis verdwaald was.

• […] Van Aisha: Djibriel (Gabriël) had een afspraak met de profeet dat hij op een bepaald moment bij hem zou komen. Dat ogenblik brak aan, maar hij kwam niet. De profeet had een stok in zijn hand, die gooide hij weg en hij zei: ‘God komt niet te laat op zijn afspraak, en zijn gezanten evenmin.’ Toen keek hij om zich heen, en daar zag hij een jong hondje onder zijn bed. ‘Aisha!’ riep hij, ‘wanneer is die hond daar binnen gekomen?’ Ze zei: ‘Bij God, ik heb het niet in de gaten gehad.’ En hij beval het dier naar buiten te brengen. Toen kwam Djibriel en de profeet zei: ‘We hadden een afspraak en ik zat klaar, maar u kwam niet.’ Hij zei: ‘De hond in je huis heeft mij tegengehouden. Wij [engelen] gaan geen huis binnen waarin een hond is, of een afbeelding.’ ¹⁰

Ook in de moskee zijn honden ongewenst, want evenals vrouwen en ezels leiden ze af van het gebed:

• […] ‘Abdallāh ibn al-Sāmit, van Abū Dharr: De profeet heeft gezegd: Als een van jullie het gebed verricht dan is hij beschermd als hij zoiets als het achterstuk van een zadel voor zich heeft staan. Als dat niet het geval is wordt zijn gebed ongeldig als er een vrouw, een ezel of een zwarte hond [voor hem langs loopt].
  Ik vroeg aan [Abū Dharr]: Waarom een zwarte hond, en geen rode of gele? Hij antwoordde: Precies zo heb ik het ook aan de profeet gevraagd en hij zei: ‘Een zwarte hond is een satan.’ ¹¹

Sjouwer voert honden, İstanbul ±1900

Hebben de oude moslims op grond van zulke teksten dan niet van hun honden gehouden? Ik denk toch van wel. Als je zinvol een hond wilt houden is een dominerende maar tegelijk vriendschappelijke verhouding tot het dier onontbeerlijk. Het boek van →Ibn al-Marzubān (gest. 921), Dat honden beter zijn dan velen die kleren dragen, laat vele voorbeelden zien van een hechte vriendschap tussen baas en hond. Maar daarin kon onmogelijk een anecdote over de profeet als voorbeeld dienen, omdat de hond nu eenmaal onrein is. Hondenbezitters zal het om het even geweest zijn.

NOTEN
(Ik geef telkens maar één hadith, maar van de meeste bestaan er ettelijke varianten en parallelteksten.)
1. Muslim, Ṣayd 13:

وحدثني حرملة بن يحيى أخبرنا ابن وهب أخبرني يونس عن ابن شهاب عن أبي إدريس الخولاني أنه سمع أبا ثعلبة الخشني يقول: نهى رسول الله ص عن أكل كل ذي ناب من السباع.

2. Muslim, Musāqāt 42:

حدثني سلمة بن شبيب حدثنا الحسن بن أعين حدثنا معقل عن أبي الزبير قال: سألت جابرا عن ثمن الكلب والسنور. قال: زجر النبي ص عن ذلك.

3. Abū Dāwūd, Ṭahāra 38:

حدثنا عبد الله بن مسلمة حدثنا عبد العزيز عن داود بن صالح بن دينار التمار عن أمه أن مولاتها أرسلتها بهريسة إلى عائشة ر فوجدتها تصلي فأشارت إلي أن ضعيها. فجاءت هرة فأكلت منها فلما انصرفت أكلت من حيث أكلت الهرة. فقالت إن رسول الله ص قال إنها ليست بنجس إنما هي من الطوّافين عليكم. وقد رأيت رسول الله ص يتوضأ بفضلها.

4. Muslim, Ṭahāra 90:

 حدثنا يحيى بن يحيى قال قرأت على مالك عن أبي الزناد عن الأعرج عن أبي هريرة أن رسول الله ص قال: إذا شرب الكلب في إناء أحدكم فليغسله سبع مرات.

5. Muslim, Kusūf 9:

وحدثني يعقوب بن إبراهيم الدورقي حدثنا إسمعيل ابن علية عن هشام الدستوائي قال حدثنا أبو الزبير عن جابر بن عبد الله […] وعرضت عليّ النار فرأيت فيها امرأة من بني إسرائيل تعذب في هرة لها ربطتها فلم تطعمها ولم تدعها تأكل من خشاش الأرض.

6. Buḫārī, Sharb 9:

حدثنا عبد الله بن يوسف أخبرنا مالك عن سمي عن أبي صالح عن أبي هريرة ر أن رسول الله ص قال: بينا رجل يمشي فاشتد عليه العطش فنزل بئرا فشرب منها ثم خرج فإذا هو بكلب يلهث يأكل الثرى من العطش. فقال: لقد بلغ هذا مثل الذي بلغ بي. فملأ خفه ثم أمسكه بفيه ثم رقي فسقى الكلب فشكر الله له فغفر له. قالوا يا رسول الله وإن لنا في البهائم أجرا؟ قال في كل كبد رطبة أجر.

7. Noch mevrouw →Schimmel, blz. 11, noch de Wikipedia bieden een bruikbare bronverwijzing.
8. Muslim, Musāqāt 51:

وحدثنا أبو بكر بن أبي شيبة وزهير بن حرب وابن نمير قالوا حدثنا سفيان عن الزهري عن سالم عن أبيه عن النبي ص قال من اقتنى كلبا إلا كلب صيد أو ماشية نقص من أجره كل يوم قيراطان.

9. Muslim, Musāqāt 44:

 حدثنا أبو بكر بن أبي شيبة حدثنا أبو أسامة حدثنا عبيد الله عن نافع عن ابن عمر قال: أمر رسول الله ص بقتل الكلاب فأرسل في أقطار المدينة أن تُقتل.

10. Muslim, Libās 81:

حدثني سويد بن سعيد حدثنا عبد العزيز بن أبي حازم عن أبيه عن أبي سلمة بن عبد الرحمن عن عائشة أنها قالت واعد رسول الله ص جبريل عس في ساعة يأتيه فيها فجاءت تلك الساعة ولم يأته. وفي يده عصا فألقاها من يده وقال: ما يخلف الله وعده ولا رسله. ثم التفت فإذا جرو كلب تحت سريره. فقال: يا عائشة متى دخل هذا الكلب هاهنا? فقالت: والله ما دريت فأمر به فأخرج. فجاء جبريل فقال رسول الله ص واعدتني فجلست لك فلم تأت فقال: منعني الكلب الذي كان في بيتك، إنا لا ندخل بيتا فيه كلب ولا صورة.

11. Al-Nasāʾī, Qibla 7:

أخبرنا عمرو بن علي قال أنبأنا يزيد قال حدثنا يونس عن حميد بن هلال عن عبد الله بن الصامت عن أبي ذر قال قال رسول الله ص إذا كان أحدكم قائما يصلي فإنه يستره إذا كان بين يديه مثل آخرة الرحل فإن لم يكن بين يديه مثل آخرة الرحل فإنه يقطع صلاته المرأة والحمار والكلب الأسود. قلت ما بال الأسود من الأصفر من الأحمر فقال: سألت رسول الله ص كما سألتني فقال: الكلب الأسود شيطان.

VERDERE LEKTUUR
– Annemarie Schimmel, Die orientalische Katze. Geschichten, Gedichte, Sprüche, Lieder und Weisheiten, München [1989].
– Ibn al-Marzubān, The Superiority of Dogs over Many of Those Who Wear Clothes, uitg. en vert. G.R. Smith en M.A.S. Abdel Haleem, Warminster 1978.

Over hondenliefde in het Ottomaanse Rijk zie hier.

Diakritische tekens: Ṣāliḥ, Ṣāmit, qīrāṭ

Terug naar Hadith: startpunt     Terug naar Inhoud